İçten yanmalı 4 zamanlı motorların ve daha sonrasında motosikletlerin icadından bu güne motosikletler ve motorları bir çok değişime uğramışlardır. Ancak subaplar, motosiklet motorlarının en önemli parçalarından biri olmaya devam etmektedir.
Subaplar , silindir içerisine giren benzin-hava karışımının akışını kontrol ederler. Silindir içerisinde yanma esnasında oluşan çok yüksek basıncı tutarlar ve yeni gelecek taze karışıma yer sağlamak için yanmış gazların silindirden çıkmasına müsade ederler. Bu işlemler sırasında en çok yükü üstlenen ise egsoz subabıdır.
Dört zamanlı bir motor, emme, sıkıştırma, yanma ve egsoz zamanlamalarına sahiptir. Ancak subap çalışması için sadece iki zamanlamaya gerek vardır:
emme ve egzoz zamanlamaları.
Bu yüzden subap mekanizması tek bir motor çevrimini tamamlamak için krank milinin her iki turunda eksantrik mili bir kez dönerek emme ve egzoz supaplarını çalıştıracak tarzda tasarlanmıştır.
Krank mili zamanlama dişlisi krank milinin bir ucuna bağlanmıştır ve eksantrik mili zamanlama dişlisi egsoz eksantrik milinin ucuna tutturulmuştur. Egsoz eksantrik mili bir egzantrik zinciri ( ki bu arabalarda ve bazı motorlarda triger kayışı diye geçer ) üzerinden krank mili tarafından tahrik alır. Emme eksantrik mili, emme ve egsoz eksantrik milleri arasındaki dişlilerden tahrik alır. Eksantrik mili zamanlama dişlisinin diş sayısı krank mili zamanlama dişlisinin diş sayısının iki katıdır.(Böylece eksantrik mili, krank milinin her iki turunda bir tur döner.)
Egzantrik mili yada diğer adı ile kam milinin üzerinde kam denilen parçalar vardır.
Kam milinin haraket ettirdiği parçalar ise subap iteceği ve subap ayar vidasıdır. Subap ayar vidası subapın aralık ayarının yapılmasına yarar. Subap siteminde buluna diğer parçalar ise subap yayı, subap klavuzu ve subap yuvası yada diğer adı ile subap kayıtlarıdır.Motor, motosiklet saatte 60 km hızla giderken subaplar dakikada 1000 defadan fazla açılıp kapanır.
Emme ve egsoz subapları yapı,şekil ve ölçü bakımından birbirlerine benzerler. Emme zamanında bol havanın girmesi, egsoz zamanında da yanmış gazların kolay ve çabuk atılmasını sağlayacak şekilde yapılmışlardır.Subaplar ağır şartlar altında çalıştıkları için bilhassa yüksek ısıya dayanıklı metal alaşımlardan yapılmaktadır. Aliminyum ve çelikten, son zamnalarda ise titanyumlu karışımlardan oluşan subaplar korozyana karşıda dayanıklıdır. Egsoz subaplarının bazılarınında ki yeni teknoloji motosiklet motorlarının çoğunda subapların sap kısımlarının içi boştur ve buraya daha iyi soğuma sağlamak için soyum doldurulmuştur. Subap sapının içinde buluna sodyum, subapın çalışması esnasında üzerine aldığı ısının bir kısmını absorbe eder. Egsoz subabı çalışma sırasında içeri alınan hava ile bir miktar soğuma sağlar hemen arkasından yanan karışımın sıcak alevlerine maruz kalır. Tam gazın çıkış anında ise 1200 *C fahrenayt yada 650-700 santigrat *C sıcaklığa ulaşır. İşte bu sıcaklıklarda dakikada 1000 kez hareket eden subap sitemlerinin uzun ömürlü olması ancak subap ayarlarının verilen tolarenslara uygun olması ile sağlanır.
İmalatçılar, subapları akkor dereceye kadar ısındığı halde bozulmayan çok dayanıklı malzemelerden yaparlar. Fakat en yüksek kalitede olan subaplar bile uygun şekilde soğutulmazlarsa uzun süre çalışamazlar. Subaplar üzerinden ısı iki yoldan atılır. Birincisi subap yüzeyinden, subap yuvasına ve oradan da soğutma suyuna, ikincisi ise subap sapından subap kılavuzuna oradan da soğutma suyuna.
SUBAP ZAMAN AYARLAMASI
Motorda ki çalışma zamanlarının sırasının ve devam süresinin doğru olarak muhafaza edilmesi şarttır. Bu çalışmaları eksantrik milinin krank miline göre durumu tayin eder. Krank milinin hareketi motosiklet motorların da genellikle zincirle nakledildiğinden imlatçılar her iki mil üzerinde bulunan dişililerde ki merkezleri birleştirecek zincir bakla sayılarını ve dişli boyutlarını ayarlayarak 1/2 oranında çalışmayı sağlarlar. İki mil üzerinde de bu ayarlamaları yapacak nokta veya işeretler mevcuttur.
SUBAP ARIZALARI
- Subap yüzeyi yanması.
- Subap sıkışması.
- Subap kırılması.
- Subap aşınması.
- Subap yüzeyinin çukurlaşması, çanaklaşması.
- Subap yarlarının bozulması.
- Subap zamanlama ayarlarının bozulması.
SUBAP ARIZALARININ BELİRTİLERİ
Subap arızaları motor revizyon yada başka bir işlem içim söküldüğünde tespiti kolaydır. Fakat bazı belirtiler meydana gelen, gelebilecek arızaları önceden tespit etme imkanı sağlar.
1- YAĞ SARFİYATININ ARTMASI
Üstten sübaplı motorlarda aşınmış subap mili ve kılavuzları fazla miktarda yağın veya egsoz manifoltuna sızmasını önleyemez ve motor yağ yakma tabir edilen olayı gerçekleştirir.
2- MOTORUN SESLİ ÇALIŞMASI
Subap iteceklerinde oluşan aşırı boşluk veya subap milinin aşınmasından oluşur. Motor şakırtılı bir sesle çalışır.
3- EKSOZ GAZININ DUMANLI OLMASI
Egsoz gazının mavi dumanlı olması subapları aşınmasından oluşur.
4- MOTOR GÜCÜNÜN AZALMASI
Subap yanmaları veya ykarda ki diğer sebepler ( kaçırmalar, sızmalar ) nedeni ile motorda güç azalması görülür.
5- RÖLANTİDE DÜZENSİZ ÇALIŞMA
Kaçıran, sızdıran subaplar silindirlerde balanssız bir çalışmaya sebep olurlar. Bu her silindirden eşit güç alınmaması nedeni ile oluşur. Arıza rölantide düzensizlik şeklinde fark edilir. Çünkü üst devirlerde anlaşılmaz.
6- EMME MANİFOLTUNDA GERİ ATEŞLEME
Kaçıran veya sıkışa, sızdıran emme subapı ateşlemenin emme manifoltuna geçmesine sebep olur.
7- SUSTURUCU İÇERİSİDE YANMA VE PATLAMA
Kaçıran, sıkışık, sızdıran egsoz subapları yanmanın sustucuda devam etmesine sebep olur. Bu susturcu içerisinde patlama sesleri ve susturucudan çıkan mavi renkli alevle anlaşılır.
8- MOTORDA KOMPRESYONUN DÜŞMESİ
Arızalı subap sistemi motorda kompresyonun düşmesine sebep olur. Normalde kompresyona bıraktığımız motor kendini devrini ayarlayamaz ve kendini salar.
SUBAP AYARININ YAPILMASI
Motor bloğu yan yüzeyindeki supap kapağı sökülür. Bazı motorlarda ayarın yapılmasını kolaylaştırmak amacı ile emme ve egsoz manifoltlarının komple sökülmesi gerekmektedir.
Önce 1. silindirin pistonu (Ü.Ö.N.) ateşleme zamanına getirilir. Bu iş için kardeş çalışan silindirlerin supap bindirme konumlarından yararlanılır. Dört silindirli bir motorun birinci silindir pistonunun ateşleme zamanına getirilmesi için kardeş çalışan 4. silindirin supapları bindirme konumunda olmalı. Yani egsoz supabının kapanıp emme supabının açılacağı ana getirilir.
Bu durumda 1. silindirin supap boşlukları bir yaprak sentille ölçülür. Normal boşlukta hareket ettirilen sentilin yüzeylere sürtündüğü hissedilmeli ve 0.001inç (0.025mm) den daha büyük sentil boşluğa girmemelidir.
Eğer boşluğun ayarlanması gerekiyorsa L tipinde iki adet yassı açık ağızlı anahtar kullanılarak ayarlama gerçekleştirilir. Ayar iticinin üst ucuna yerleştirilen ayar vidasının döndürülmesi ile sağlanır. Bunun için anahtarın biri ile itici tutulur diğeri ile de ayar vidası döndürülür. Bu sırada sentil boşlukta hareket ettirilirken vida döndürülerek ayarlama yapılır. Vida kendini sikan tiptir .Anahtar kullanılmadığı sürece dönme yapamaz.
Birinci silindirin supapları bu şekilde ayarlandıktan sonra ateşleme sırası izlenerek diğer silindirlerin supapları da aynı şekilde ayarlanır.
Ayarlar tamamlandıktan sonra motor çalıştırılır ve sesler dinlenir bunun için özel dinleyici cihazları veya pratik olarak 40-50 cm uzunluğunda bir su hortum parçası kullanılabilir gerekirse motor çalışırken supap boşlukları kontrol edilir.
Subap ayarı yaparken “Filler Çakısı” denilen bir alet kullanılır.
Sonuç olarak subapların sağlıklı çalışabilmesi için üretici firmanın belirtmiş olduğu toleransları mutlaka uygulamak gerekir. Ayrıca soğutma siteminin, karbüratör veya enjeksiyon siteminin, bujilerin, egsoz siteminin düzenli bir şekilde çalışıyor olması gereklidir.
Son olarak da şunu söyleyeceğim.
KESİNLİKLE BU TİP AYARLAR HER NE KADAR KONUYA HAKİM OLSAK DA TECRÜBELİ BİR TEKNİSYEN TARAFINDAN YAPILMALIDIR.
aa.jpg)